De arbeidsmarktpositie van ouderen

In opdracht van het wetenschappelijk bureau van de politieke partij 50PLUS heeft SEOR op een rijtje gezet hoe de arbeidsmarktsituatie van ouderen zich in de afgelopen decennia heeft ontwikkeld, welk arbeidsmarktbeleid er voor deze groep is uitgevoerd en wat dit voor effect heeft gehad. Verder doet SEOR aanbevelingen voor het te voeren beleid.

Het goede nieuws is dat de netto-participatie, het percentage ouderen dat betaald werk verricht, na een forse daling tot het begin van de jaren negentig daarna weer sterk is gestegen. Van de 55 tot 65 jarigen werkt inmiddels weer meer dan twee derde, waarmee het niveau van 1975 weer wordt gehaald. Op het dieptepunt was de netto-participatie maar de helft hiervan. Het slechte nieuws is dat het werkloosheidspercentage onder ouderen duidelijk is toegenomen. Ook komen steeds meer werkloze ouderen langdurig in de bijstand.

De oorzaken van de afname van de netto-participatie zijn waarschijnlijk een combinatie van economische veranderingen en institutionele veranderingen. In de jaren zeventig verdween een groot deel van de industrie uit Nederland. Vooral in het begin van de jaren tachtig liep de werkloosheid sterk op. Een maatregel als de WAO, die in de jaren zestig was ingevoerd, werd in feite oneigenlijk gebruikt om oudere werknemers te laten afvloeien en diende dan als overbrugging naar de pensionering. Later kreeg de VUT en het pre-pensioen deze functie. Het is aannemelijk dat deze maatregelen zelf ook een duidelijk negatief effect hebben gehad op de arbeidsparticipatie van ouderen. Omgekeerd hebben de veranderingen in de arbeidsongeschiktheidsregelingen en het fiscaal onaantrekkelijk maken van VUT en pre-pensioen juist een duidelijk positief op de participatie gehad. Naast deze maatregelen zijn er ook vele andere genomen om de arbeidsparticipatie te bevorderen, veelal maatregelen die oudere werkzoekenden prikkelen om werk te zoeken en te accepteren of werkgevers stimuleren om oudere werklozen aan te nemen. Waarschijnlijk hebben ook deze maatregelen een zeker effect gehad. In sommige gevallen wordt dit onderbouwd door evaluatiestudies. Ten slotte hebben het toenemende onderwijsniveau van ouderen en de verbetering van hun gezondheid bijgedragen aan hun toenemende arbeidsparticipatie.

Om het arbeidsmarktbeleid voor ouderen te bevorderen zouden allereerst bestaande maatregelen om de arbeidsparticipatie van ouderen te bevorderen, die nog onbekend zijn bij veel werkgevers en ouderen, zoals de mobiliteitsbonus en proefplaatsingen,  beter benut moeten worden. Verder dient leeftijdsdiscriminatie van ouderen actiever bestreden te worden, mogelijk door aanscherping van de wetgeving. Ook is er reden om meer te investeren in scholing en mobiliteit en dient er meer ruimte te worden gegeven voor demotie. En ten slotte moet meer ingezet worden op preventie van werkloosheid door Van Werk naar Werk Beleid. Momenteel staat dit nog in de kinderschoenen. Experimenten met dit beleid die goed geëvalueerd kunnen worden zijn noodzakelijk om dit beleid verder te ontwikkelen. Daarmee zal echter niet geheel voorkomen worden dat een vrij grote groep, vooral lager opgeleide, ouderen langdurig werkloos wordt. Voor deze groep kan worden gedacht aan additionele werkgelegenheid in de publieke sfeer met enige aanvulling op hun uitkering.